(ethische vraag:) Wanneer mogen we "Nee" zeggen?

Discussietopic naar aanleiding van het artikel van DigitalCourage:

Wanneer mogen we “Nee” zeggen?

Lees artikel

Es muss nicht alles digital sein

Der Digitalzwangmelder

Digitalcourage, CC-BY 4.0

„Alles, was digitalisiert werden kann, wird digitalisiert”, sagte die damalige Chefin von Hewlett Packard, Carly Fiorina. Diese Prognose oder Verheißung oder Drohung ist inzwischen mehr als 20 Jahre alt, und sie ist gut gealtert. Digitale Kommunikation ist heute Alltag, digital anschlussfähig zu sein wird wie selbstverständlich erwartet. Digitale Lösungen werden als Allzweckwerkzeug für so gut wie alles gehandelt – entsprechend auch als Türöffner in eine neue Normalität mit oder nach Corona. Die Nutzung der Luca-App, zur Nachverfolgung von Kontakten während der Corona-Pandemie, wurde an etlichen Stellen bereits zur Verpflichtung.

Digitalcourage setzt sich für eine lebenswerte Welt im digitalen Zeitalter ein. Wir wollen gemeinsam mit Ihnen eine bunte Vielfalt und einen guten Rahmen für das analoge und digitale Zusammenleben schaffen, irgendwo auf dem Kontinuum zwischen „unter einem Stein leben“ und „sich digital total entblößen“. Das gute digitale Leben schließt die Wahlfreiheit und das Analoge mit ein. Der mündige Umgang mit digitaler Technik setzt voraus, dass wir auch Alternativen einfordern oder ganz “Nein” sagen können. Deshalb müssen wir jetzt “Nein” zu digitalem Zwang sagen.

Digitalzwang findet statt, wenn man ein digitales Angebot nicht ablehnen kann, ohne von der Teilhabe am Leben ausgegrenzt zu werden; wenn man für Wichtiges und Alltägliches in (bestimmte) digitale Lösungen gedrängt wird:

  • Wenn die Sparkasse ihre Filiale schließt und aufs Onlinebanking verweist.
  • Wenn der Arbeitgeber verlangt, ein Google-Konto einzurichten.
  • Wenn man ins Bürgeramt nur noch rein darf, wenn man die Luca-App installiert hat.
  • Wenn die Hausaufgaben und Schulinfos des Kindes nur noch per WhatsApp kommuniziert werden.
  • Wenn die Waage verlangt, einen Login in einer App zu eröffnen, um das Gewicht zu speichern.
  • Wenn IKEA für „Click and Collect“ Ihre Postadresse verlangt, obwohl Sie die Sachen am Laden abholen wollen.

Datum: 01.06.2021
Autor.innen: Silke Meiser und Leena Simon

Wo ist beim Digitalzwang das Problem?

Es werden oft sehr viele persönliche Daten erhoben. Das kann unbedacht erfolgen, oder sinnlos, oder es werden sogar ganz ungehemmt so viele Daten wie möglich abgegriffen. Wir finden: Es muss einen Weg geben, am Leben teilzuhaben, ohne zunehmend persönliche Daten abzutreten.

Zu oft heißt es: „Digitalisierung first, Nachdenken second.“ Wer von der Technik her denkt, legt sich meist geistige Scheuklappen an. Das dient denjenigen, die daraus Vorteile ziehen, aber nicht der Sache. Die digitale Lösung ist nicht immer die bessere. Die wenigsten sozialen Probleme lassen sich technisch lösen. Pandemien werden nicht per App beendet. Bei genauerem Hinsehen zeigt sich auch immer wieder, dass digitale „Lösungen“ Nutzen und Risiken äußerst ungleich verteilen oder die Interessen von und Auswirkungen auf ganze Personengruppen nicht berücksichtigen.

Wo auf Biegen und Brechen digitalisiert wird, gibt es zu viel schlecht gemachte Technik . Anwendungen, die schon in der Planungsphase keine Sicherheitsstandards berücksichtigen, die handwerklich mangelhaft oder nicht im Interesse der Nutzenden umgesetzt werden. Über die handwerklichen Schwächen bei der Luca-App wurde umfassend berichtet.

Nicht alle haben Zugang zu digitalen Werkzeugen, oder können damit umgehen. Nicht alle haben ein Smartphone oder wollen eins besitzen. Nicht alle, deren Sparkassenfiliale schließt, wollen oder können Onlinebanking betreiben. Es gibt Menschen, die im Funkloch leben oder kein Geld für einen guten Internetzugang ausgeben wollen.

Digitalzwang geht Hand in Hand mit Monokulturen . Vor allem dort, wo proprietäre Lösungen mit Nachdruck durchgesetzt werden, wenn also z.B. Officeprodukte von Microsoft in die Schulen gedrückt werden, haben es Alternativen schwer. Gesellschaftliche Vielfalt braucht auch technologische Vielfalt.

Digitalzwang hat viel mit Arbeitsverlagerung zu tun: Nämlich mit der Verlagerung von Arbeit auf die Anwender.innen. Die Kassierer.innen, Bankangestellten usw, die früher damit ihren Lebensunterhalt verdient haben, werden heute nicht mehr gebraucht.

Wo analoge Prozesse durch digitale ersetzt werden, haben Menschen nicht mehr mit Menschen zu tun, sondern mit Maschinen . Dadurch geht viel verloren: Ein guter Austausch, kleine Gesten gegenseitiger Anerkennung, das Einüben von Geduld und Umgang mit abweichenden Meinungen. Computer können weder verstehen noch mitfühlen. Unsere Welt wird kälter. (Und ganz pragmatisch: Im Gespräch mit Menschen kann man auch viel besser Sachverhalte erklären und Missverständnisse ausräumen.) In einer guten digitalen Welt reden wir miteinander. In einer guten digitalen Welt muss der direkte, respektvolle Umgang mit anderen Menschen eine Selbstverständlichkeit sein und bleiben!

Durch Digitalzwang werden neue gesellschaftliche Praktiken etabliert. Menschen werden trainiert, ihre Daten herauszugeben. Der Preis der Nichtkonformität steigt . Das beginnt im privaten Umfeld und hat bereits dort gravierende Folgen. Seinen Kindern Whatsapp zu verweigern hieße, sie der Ausgrenzung auszusetzen. (Der Philosoph Zygmunt Bauman spricht hier vom „sozialen Tod“.)

Digitalzwang geht oft mit überhöhten Erwartungen einher. Im Extrem entsteht eine Technikgläubigkeit, deren Heilsversprechen natürlich nicht eingelöst werden kann. Wenn das Ergebnis dann hinter den Erwartungen zurückbleibt, wird gern dem Datenschutz die Schuld gegeben. So werden Grundrechte als rückständig diffamiert, als hinderlich für die Realisierung einer schon fast greifbaren besseren digitalen Welt, dem digitalen Schlaraffenland . Dies stellt die Tatsachen auf den Kopf. Eine gute und lebenswerte digitale Zukunft entsteht dann, wenn wir sie gemeinsam auf den Grundrechten aufbauen.

Digitalzwang bahnt sich den Weg in gesellschaftliche und politische Entscheidungsfindungen. Das ist gefährlich. Wo das Nichtwissen über die Technik groß ist, gedeiht Populismus . Digitale Technologie ermöglichen Scheinlösungen, wo echte Lösungen „zu teuer“ wären oder – mangels fundierten Wissens – gar nicht vorstellbar sind. Dabei verleitet sie zu einseitiger Kontrolle und Verantwortungsdiffusion . Sie bietet sich dort an, wo unliebsame Diskussion vermieden werden soll: Dem Soziologen Niklas Luhmann zufolge spart Technik Konsens ein. Im schlimmsten Fall entscheiden irgendwann Maschinen über Menschen.

Die Nutzung bestimmter Anwendungen kann politisch zur Voraussetzung dafür gemacht werden, um bestimmte Rechte und Pflichten auszuüben. Gesellschaft schließt zumutbare Zwänge nicht aus. Es ist unzumutbarer Digitalzwang , wenn digitale Anwendungen vorgegeben werden, über die nicht fachkundig beraten wurde, für die kein zielorientiertes und werkzeugoffenes Konzept vorliegt, und über die keine umfassende demokratische Debatte stattgefunden hat.

Dit artikel over ‘digitale dwang’ en privacy is weliswaar in het Duits, maar vanuit ethisch perspectief de moeite waard om te lezen en om de discussie ook hier aan te zwengelen.

Een (voor mij) zeer aansprekend artikel.

Wanneer mogen we zelf (weer) beslissen wat we wel- of niet acceptabel vinden om toe te laten in ons leven waar het aankomt op de digitalisering? Digitalisering is niet te stoppen en het kan inderdaad veel voordelen met zich meebrengen en komt sommige situaties ten goede, maar wie mag dat uiteindelijk eigenlijk bepalen? Waar ligt de grens tussen wat ik wel of niet opneem in mijn digitale wereld en waar de grens ligt met het ‘analoge’ wereldje waar ik in leef

En in hoeverre ben ik of andere gelijkgestemden ten aanzien van privacy moreel verantwoordelijk om anderen erop te wijzen? Het kost veel energie en overtuigingskracht om andere mensen ook maar een schrijntje besef te laten krijgen van hun eigen (verkwanselde) privacy.

Tenzij iemand me er nadrukkelijk om vraagt en aangeeft serieus over het onderwerp te willen praten laat ik het er tegenwoordig maar bij.

Hoe kijken jullie hier tegenaan?

2 likes

Hoever kun je deze digitale dwang oprekken.
Op een gegeven moment knapt er iets in mijn hoofd.
Dan doe ik er gewoon niet meer aan mee.
Een van de grenzen is, ik moet helemaal niets met mijn telefoon.
Ik doe er wat dingen mee die ik leuk vind.
Maar zodra de telefoon plicht word, stamp ik hem in elkaar en gooi ik hem weg.

3 likes

Idem dito met een sterretje.

Het is mijn telefoon, ik bepaal zelf wat ik er mee doe en wat er op komt.

Stelregel 1: als ik iets kan doen met mijn PC en een browser op het web wil ik daar geen app voor op mijn telefoon.
Dat voegt helemaal niets toe behalve wat vermeend gemak.

1 like

( naar aanleiding van het Duitstalige artikel )

De volledige digitalisering heeft meerdere nadelen.
Meestal kijken wij naar onze privacy.

Maar er is méér:
.1. menselijk maatje minder
Er wordt niet MET jou gesproken over het geval, JIJ mag het digitaal voorleggen aan een PC of APP
Er is totaal geen ruimte voor (menselijke) gevoelens

(vreemd hè: dat de mensen minder sociaal gedrag gaan vertonen)

.2. onmenselijke maat
de communicatie gaat digitaal, via algoritmes en vaste programma’s ; alléén het antwoord telt en krijg jij te horen. Tegen “ja” of “nee” is niets meer te doen, want je hoort de achterliggende REDEN niet meer

( afgelopen jaren wel eens ‘iets’ over de BelastingDienst gehoord ? )

.3. filosofisch ( ? )
Als IK iets wil of moet of …, dan wil DE MENS ik dat.
Straks zijn we verworden tot een verzameling DATA en CODES.
Toekomstige opmerking:
“U, Drs_W ?
Dat bent u niet, want uw vinger-afdruk klopt niet met wat in onze database staat”
( en dan vooral niet kijken welke er fout is )

En wat als ‘mijn record’ (per ongeluk) is verwijderd uit de database, …
… bestá ik dan nog wel, …
… en hoe kom ik daar zèlf achter dan ?

( anecdote foute database : )
Mijn vader zat bij de arts, die haalt in de computer zijn gegevens tevoorschijn, en schrikt !
"Maar meneer, u bent 5 jaar geleden al overleden; de bevestiging zie ik hier !?! "
Mijn vader: “Nou, daar heb ik dan niks van gemerkt …”

verklaring

( verklaring :
vroeger identificeerden ziekenhuizen mensen aan het volgende trio:
naam - geboortedatum - woonplaats
De tweelingbroer van mijn vader was inderdaad 5 jaar eerder gestorven )

1 like

Belasting aangifte op papier?.. dacht 't niet. (mogelijk als je door heel veel hoepels springt.?..).
Acceptgiro kaart staat op het punt om opgeheven te worden.
ABN Amro zet een rem op analoog betaalmedium (aka Geld) max 1000/maand.
Dus al kan het nog, het staat vermoedelijk op het punt om te verdwijnen.

Vroeg ooit bij UWV of ik zonder DigID kan werken:
“maar dat WIL toch niemand ?!?” → JaWEL, … IK !

Na lang zeuren kreeg ik een URL doorgegeven, waar bij je dingen kunt regelen met het UWV … ZONDER DigID:smiley:

Zelfs daar 2 keuzes:

  • 1 Log in met uw DigID
  • 2 ga verder zonder DigID

Waar komt keuze-2 dan uit ?

  • Vraag HIER nu uw DigID aan :rofl:

Toen gewoon teruggebeld en gezegd dat OF mijn PC of mijn internet niet goed werkte, en dat het dus niet ging.
Oplossing: "… dan laat je een ander het toch invullen … "
MIJN gegevens, MIJN verantwoordelijkheid, MIJN privé ?!? :crazy_face:

Uiteindelijk kan het allemaal wel ‘op papier’,
maar dat is wel lastig voor U (en voor ons) ! Nu moet u alles zèlf invullen !

Met plezier gedaan.

1 like

De betaal kaarten worden ook optisch verwerkt, dus als de AC verdwijnt omdat ze de optische straat weg willen laten vallen, dan worden betaalkaarten wsch ook een uitdaging.

Wat denk je van contant geld, dat hebben we ook af en toe nog nodig.
Bij ons in het dorp hadden we niet eens zo heel lang geleden 6 pinapparaten en dan in beide kerkdorpen naast ons ook ieder 1 pinapparaat, allen 24 uur per dag bereikbaar en beschikbaar.
Nu hebben we in dorp en kerkdorpen nog 3 pinapparaten waarvan er 2 in een winkel staan en dus alleen bereikbaar zijn indien de winkel open is (alhoewel ooit bij iemand de behoefte aan geld zo groot was dat hij een alternatieve toegang tot de winkel/pinapparaat had gemaakt). De 3e zit nog steeds in de buitenmuur van een voormalig bankkantoor en dat is de enige die 24 uur per dag bereikbaar is. Maar 9 van de 10 keer als je 's-avonds naar het appparaat in het voormalig bankkantoor toe gaat is het apparaat leeg.
Dus ja, formeel bestaat de mogelijkheid nog wel, maar je moet er wel aan denken dat je tijdens openingstijden naar een apparaat in een van de winkels gaat. Net zoals we voor de invoering van de pinapparaten (bij ons was dat ergens in de jaren 80 van de vorige eeuw) tijdens openingstijden naar de bank moesten om geld te halen.

De behoefte om midden in de nacht geld te halen, heb ik nog nooit gehad.
Er zitten hier tientallen geldautomaten, maar zelfs bij de bank is hij na 2 uur uit.
Het zou me ook niet verbazen, als je in de nacht jouw geld opneemt.
Dat dit een onderzoek verdachte transacties veroorzaakt bij de bank.

Interessant: iets dat buiten het standaard patroon valt is meteen verdacht?

Goed argument tegen het “ik heb niks te verbergen”-argument.

Als ik toevallig een nachtmens ben en midden in de nacht geld wil opnemen is dat mijn zaak. Dat anderen dat niet doen zou nooit een reden mogen zijn om mijn gedrag maar meteen als verdacht te bestempelen.

2 likes

Sinds dat banken een opsporingsfunctie hebben gaan ze zoeken naar verdachte dingen.
Zelf verkopen van jouw auto, kan ook een onderzoek veroorzaken.
Je moet dan met bewijsstukken naar de bank.
Ben je een type dat eens per maand jouw salaris op neemt en alles contant doet, ben je een verdachte.
Het bankgeheim is nu omgedraaid tot een opsporingsdienst.

Het ging me meer over wat precies verdacht is. Als elk afwijkend gedrag automatisch als verdacht bestempeld wordt (en ik betwijfel of midden in de nacht geld opnemen dat is) gaat het wel erg ver.

1 like

Ik heb het niet over midden in de nacht, ik heb het over na sluitingstijd winkels met geldautomaten. Eentje sluit 18.00, de ander 20.00. Ik heb het over een klein dorp, niet een stad.

Als je als bank mensen in de gaten moet houden werk je met punten, die je geeft voor afwijkend gedrag.
Boven een aantal punten aantal, ga je met de hand onderzoeken.
Ik ben er van overtuigd, dat het met de banken op een gegeven moment net zo mis gaat als bij de overheid.
Die de opdrachtgever zijn voor dit gedrag.

2 likes

Ow maar een bank als ING voelde er ook veel voor om accounts te gaan profilen.
(ik geloof ook nooit dat ze na ophef gestopt zijn, het zal nu minder publiek gedaan worden bv. in het kader van een “opsporings dienstverlening” aan de overheid…)

Juist contant geld houdt de banken nog een beetje eerlijk. Iedereen KAN het zelf nog regelen. Zonder Bank wordt het wat lastiger, maar het KAN. Als alles via de bank verloopt is hun macht ook absoluut. En met PSD2 kun je ook meekijken met de concurrent als iemand overstapt oid… of een data grabber kan natuurlijk tegen betaling (in data) een maand planning en mooie overzichtjes over “AL je rekeningen” verzorgen… Oh dat bieden een aantal banken ook al aan…, Google heeft voor de EU al een bankvergunning door in Estland alvast een bank te beginnen.

1 like

En als ik op FTM af moet gaan heeft Google diezelfde mogelijkheden in NL ook, zie ook geciteerde deel uit het artikel

Zeker het is voor de hele EU, alleen had Estland de digitale zaakjes en PSD2 wetgeving wat sneller geregeld als de rest van de EU en dus kon Google daar sneller beginnen… Daarnaast koopt Google Estonia gewoon als ze dat zouden willen.

1 like

En met de voorgenomen digitale Euro en Europese eWallet in 2022 zou het prijsschieten worden. We zijn nog maar een paar stappen verwijderd van een sluitend digitaal net. Enorme commerciële belangen en de FinTech (en op de ‘achtergrond’ de AdTech en BigTech) wil ons (m.n. overheden) laten geloven dat het niet anders kan.